Sembahyang? Sembah Yang Apa

 Assalamualaikum dan hai warga maya sekalian...

Hari ini, saya ingin berkongsi satu artikel penulisan kawan saya. 

Jom kita berfikir sejenak dan menghayati penulisan artikel ini. 

Selamat membaca😀

Tajuk: Sembahyang? Sembah Yang Apa 

Nukilan: Sinar Zaidi

Pernahkah kita terfikir satu persoalan apabila kita mendengar atau menyebut istilah:

“sembahyang”

Alkisah bermula apabila Sinar Zaidi, anak jati Kampung Batu Talam berada di bangku sekolah menengah. Usia remaja baru menjengah. Sel-sel otak pun baru nak berkembang. 

    Dalam persekitaran yang cenderung kepada keagamaan, Sinar Zaidi mula menyedari bahawa kata “sembahyang” sering digunakan oleh masyarakat Malaysia, khususnya masyarakat Melayu (sebab majoriti penduduk di situ kaum Melayu) sejak sekian lama secara turun-temurun (sejak Sinar Zaidi masih kecil). Oleh sebab dilahirkan dan dibesarkan dalam Islam, dapat difahami bahawa “sembahyang“ bermaksud “solat”, iaitu menyembah Tuhan Yang Esa dengan ritual yang ditetapkan dalam agama. 

Namun, mengapa terdapat dua istilah yang berbeza merujuk kepada satu perkara yang sama? 

    Skema yang dibina dalam dirinya ialah “sembahyang” merupakan bahasa Melayu iaitu terjemahan langsung daripada “solat” yang dipinjam daripada bahasa Arab. Tapi tidak berhenti di situ, Sinar Zaidi terfikir bahawa jika “sembahyang” merupakan bahasa Melayu, maka frasa itu seolah-olah tidak lengkap.

Pada asalnya, Sinar Zaidi berpendapat istilah sembahyang ialah “Sembah yang”. Maka, masalah lain muncul apabila memikirkan bahawa frasa itu seperti tergantung. “Sembah yang” apa? Sel-sel otak yang berhubung pun mula merangka jawapan sendiri dengan mengatakan bahawa istilah sembahyang ialah singkatan daripada “Sembah Yang Esa”. 

Mengikut hasil pembelajaran bahawa orang Arab yang sifatnya suka meringkaskan sesuatu supaya senang disebut seperti Hadis 40 Imam Nawawi yang digenapkan supaya dipermudahkan sedangkan hadis yang terkandung ialah sebanyak 42 hadis. 

Bahasa Arab juga mempunyai hukum yang memudahkan sebutan seperti idgham mutamasilain, mutaqaribain dan mutajanisain yang memasukkan huruf sebelum kepada huruf selepasnya.

Rajah 1: Antara hukum idgham dalam kitab al-Quran

Disebabkan pengaruh Islam yang kuat, Sinar Zaidi berteori bahawa orang Melayu juga menerima budaya Arab yang ingin menjadikan sesuatu sebutan kepada lebih mudah dengan menyingkatkan frasa tersebut, seperti “engkau” kepada “kau”, “tidak” kepada “tak” dan tidak mustahil “Sembah Yang Esa” kepada “sembahyang”. Kata “Esa” mungkin dibuang untuk kegunaan umum yang boleh dipakai oleh penganut lain kerana mereka tidak menyembah “Yang Esa”. 

Sinar Zaidi menyimpulkan segala teori dengan mengambil informasi daripada persekitarannya (seperti teori perkembangan kognitif Piaget)(Wong Kiet Wah et. al, 2016), maklumlah baru di bangku sekolah, belum mempunyai asas dalam melakukan penelitian secara ilmiah. 

Malah, orang di sekeliling juga tidak dapat menjawab soalan yang diajukan tersebut. Setelah lebih kurang 20 tahun hidup dengan teori sendiri, sedikit demi sedikit tugasan sebagai pelajar terjerumus kepada kajian ilmiah, secara tidak sengaja Sinar Zaidi telah membaca jurnal-jurnal yang membahaskan budaya Melayu sejak turun-temurun. 

“Sembahyang” Diguna Pakai Masyarakat Melayu Sejak Zaman Lampau.

Tahukah anda bahawa istilah sembahyang sudah menjadi pegangan masyarakat Melayu sejak sebelum kedatangan Hindu lagi?

    Sebelum abad keempat, masyarakat Melayu sekian lama menganut kepercayaan animisme iaitu percaya bahawa setiap sesuatu mempunyai semangat ghaib dan melakukan ritual seperti menyembah pokok, matahari dan lain-lain, termasuk roh nenek moyang. Istilah ini berasal daripada perkataan Latin iaitu “Anima” (sesungguhnya tiada kaitan dengan Anime Jepun) yang bermaksud “jiwa”. 

    Secara lazimnya, upacara pemujaan seperti menyembah pantai atau memberi makan hantu diamalkan oleh masyarakat primitif ini. Maka, tidak hairan apabila budaya seni seperti tarian Ulek Mayang yang berlatarbelakangkan tarian memuja pantai dan drama atau filem yang memberi darah kepada khadam jin masih segar di layar televisyen kerana mungkin amalan tersebut adalah budaya paling tua dalam kalangan masyarakat Melayu. Animisme merupakan tradisi yang sudah menjadi budaya mereka.

Nurdeng Deuraseh (2010) menulis dalam jurnalnya bahawa ketika ini istilah “sembahyang” sudah digunakan oleh orang Melayu. Kata asal “sembahyang” ialah “sembah hyang”. “Hyang” membawa erti sinonim dengan “poyang” atau “moyang” yang menunjukkan bahawa orang Melayu percaya akan semangat nenek moyang mereka berada dalam kalangan masyarakat dan boleh ditenangkan dengan upacara penyajian serta penyembahan. Hal ini dilakukan kerana roh-roh ini akan memberi kesan yang besar terhadap kehidupan yang masih hidup. Maka, istilah “sembahyang” ini sebenarnya ialah “sembah hyang” iaitu menyembah nenek moyang. Frasa ini terus digunakan dalam fasa penyebaran Hindu-Buddha pada abad keempat di Tanah Melayu.

Rajah 2: Keratan yang membahas istilah “sembahyang”.

Tuhan Seerti Dengan Dewa?

Selain istilah “sembahyang”, mari kita lihat pula istilah “tuhan” dan “dewa”. Seperti yang diketahui umum, istilah “dewa” kebiasaannya digunakan untuk merujuk kepada lebih dari satu kuasa ghaib yang hidup bersama. Contohnya dewa Nordic iaitu Thor, Loki dan Hela merupakan anak kepada dewa Odin, dewa Yunani seperti Poseidon, Athena dan Hercules yang diketuai oleh Zeus serta dewa Mesir seperti dewa Horus anak kepada dewa Osiris, merangkap anak saudara dewa Set. 

        Manakala, istilah “tuhan” hadir daripada orang Melayu yang menggabungkan dua frasa iaitu “tuha” dan “an”. Menurut Noresah Baharom et. al (2015), “tuha” bermaksud “tua”. “An” pula merupakan rujukan kepada angka seperti yang sering dituturkan dalam kalangan masyarakat seperti 20-an dan 1970-an. 

        Dalam konteks “tuhan” ini, “tuha” bermakna “tua” yang tiada permulaan baginya, paling awal daripada setiap sesuatu, sehingga membentuk konsep “Sang Hyang Tunggal” atau “Tuhan Yang Maha Esa”. Istilah ini masih tersisa ciri-ciri budaya animisme dalam kalangan orang Melayu.

Rajah 3: Keratan yang membahas istilah “tuhan”.

Disebabkan konsep tauhid ini digunakan, dapat kita fahami bahawa konsep ini diperoleh daripada ajaran Islam yang dibawa masuk pada abad ke-13 meskipun pernah disebut bahawa Islam hadir lebih awal iaitu pada abad kesembilan (Namri Sidek, 2019). Tuhan Yang Maha Esa itu merujuk kepada Tuhan sekalian alam yang dikenali seluruh dunia tanpa mengira bangsa sebagai Allah SWT.

Kemunculan Solat dan Ruqyah

Fungsi Tanah Melayu sebagai pusat penyebaran Islam pada kurun ke-15, banyak istilah dipinjam daripada bahasa Arab. Maka, bermulalah proses penggantian istilah menjadi lebih keagamaan seperti “sembahyang” ditukarkan kepada “solat” dan “jampi” ditukarkan kepada “ruqyah”.

         Jangan terkejut jika dikatakan bahawa “ruqyah” ialah “jampi”. Apa yang difahami oleh masyarakat Melayu, “jampi” merupakan ritual spiritual yang akan memanggil semangat ghaib. Namun begitu, konsep “jampi” boleh dibahagikan kepada dua (Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan, 2018) iaitu:

Rajah 4: Keratan yang membahas konsep “jampi”.

        Disebabkan pengaruh Arab-Islam, “ruqyah” hanya merujuk kepada “jampi” yang menggunakan ayat-ayat suci al-Quran dan doa-doa (no. 1), manakala jampi yang bersifat syirik (no. 2) tidak digelar sebagai “ruqyah” sedangkan “ruqyah” itu sendiri ialah bermaksud “jampi” secara umum dalam bahasa Arab.

Rajah 5: Keratan yang membuktikan istilah “ruqyah” sebagai “jampi”.

Hadis di atas jelas menterjemahkan kata “ar-ruqaa” (ruqyah) dengan “jampi”. Bukan “ruqyah” sahaja yang disempitkan maknanya dalam bahasa Melayu, begitu juga istilah “ulama’” yang bermaksud “cerdik pandai” dalam bahasa Arab tetapi disempitkan dalam bahasa Melayu dengan merujuk kepada orang yang tinggi ilmu agama sahaja. Seterusnya, istilah “imam” pula hanya merujuk kepada pengendali solat jemaah sedangkan “imam” bermaksud “ketua”.

Adakah Salah Jika Kita Gunakan Istilah Sembahyang?

Dalam bahagian ini merupakan pandangan Sinar Zaidi sendiri, seperti biasa, setiap pandangan pasti akan ade yang menerima dan ada yang menolak. Maka, Sinar Zaidi bersikap terbuka untuk menerima kritikan sekiranya pendapat yang dikemukakan ini tidak benar. Sinar Zaidi berpendapat bahawa istilah “sembahyang” tidak salah digunakan bagi merujuk solat. Malah sembahyang juga merupakan istilah asli orang Melayu yang merujuk kepada menundukkan diri kepada kekuasaan yang berada di atau segala kuasa. 

        Sembahyang juga digunakan secara umum, bukan hanya merujuk solat, tetapi juga merujuk kepada ritual orang bukan Islam. Disebabkan sifat bahasa yang dinamik, istilah ini sudah menjadi kebiasaan dalam penutur bahasa Melayu. Maka, masih boleh digunakan. Ini kerana “sembahyang” merujuk kepada upacara spiritual secara umum termasuk solat iaitu proses mendekatkan diri dengan Pencipta, bukan merujuk hanya kepada menyembah roh nenek moyang. Hal yang membenarkan lagi penggunaan istilah ini apabila masih tiada konflik atau fatwa daripada alim ulama’ daripada menggunakan istilah ini secara meluas. Walllahu a’lam.

Kesimpulan

Begitulah serba sedikit, sejarah perubahan budaya Melayu sejak dahulukala sehingga kemasukan pengaruh Hindu-Buddha dan kedatangan Islam yang merubah konsep kepercayaan masyarakat Melayu. Semua informasi di atas hanya bermula dengan secebis persoalan iaitu, mengapa orang Melayu menggunakan frasa “sembahyang” untuk merujuk perbuatan solat. 

    Daripada secebis persoalan di minda, informasi yang diterima berkembang berikutan persoalan-persoalan lain yang terbit apabila persoalan awal diselidiki. Begitulah kehidupan manusia di muka Bumi Allah yang penuh misteri ini. Jangan sangka orang yang bijak pandai sudah boleh meninggi diri, sedangkan ilmu Allah itu bagaikan seluas lautan. Ibnu Katsir dalam kitab Tafsir-nya menukil perkataan ar-Rabi’ ibnu Anas yang berkata: “Ayat 109 dalam surah al-Kahfi menggambarkan perumpamaan ilmu seluruh manusia jika dibandingkan dengan ilmu Allah bagaikan setitis air dibanding seluruh samudera”. Apatah lagi jika dibandingkan dengan ilmu yang ada pada individu yang hina ini. 

    Di sini juga Sinar Zaidi menegaskan bahawa tidak salah berteori (pendapat yang tak semestinya benar), tetapi bergurulah untuk mendapat jawapan yang tepat hingga ke akhir usia kerana terlalu banyak persoalan yang tidak dapat dijawab sekadar dengan lisan walaupun persoalan tersebut berkaitan dengan asal usul sendiri. Selain itu, cadangan Sinar Zaidi bahawa keluarlah sedikit dari kotak bidang bagi menjelajah alam pengetahuan am meskipun ramai orang yang mengatakan perkara itu kecil dan tidak penting. Sebenarnya, perkara yang tidak pernah terfikir oleh orang lain itu ialah sebuah percikan kreatif luar kotak minda manusia dan perkara yang dianggap kecil itulah sebenarnya satu misteri yang tak terjawab oleh orang ramai.

Nukilan: Sinar Zaidi

Saluran Youtube Cadangan Untuk Informasi Luar Kotak:- Saluran Ajar

  

P.E.A.H              Haziq

Rujukan

• Pejabat Mufti Wilayah Persekutuan. (2018). Irsyad al-Fatwa siri ke-219: Hukum mengamalkan jampi nenek moyang. Dipetik pada 8 Februari 2021, daripada https://muftiwp.gov.my/artikel/irsyad-fatwa/irsyad-fatwa-umum/2360-irsyad-al-fatwa-siri-ke-219-hukum-mengamalkan-jampi-nenek-moyang
• Namri Sidek. (2019). Sejarah bagaimana masyarakat Melayu terdahulu memeluk Islam.Dipetik pada 8 Februari 2021, daripada https://iluminasi.com/bm/sejarah-ringkas-masyarakat-melayu-terdahulu-memeluk-islam.html.
• Noresah Baharom et. al. (2015). Kamus Dewan edisi keempat. Dewan Bahasa dan Pustaka.
• Nurdeng Deuraseh. (2010). Transformasi amalan perubatan tradisional Melayu perspektif rukyah. Jurnal Peradaban (3). 83-98.
• Wong Kiet Wah, Mohamad Isa Aziz & Rafidah Ruhani. (2016). Perkembangan kanak-kanak (edisi kedua). Shah Alam: Oxford Fajar Sdn. Bhd.

 

 

Jangan lupa baca entri di bawah:

• Bahan Praktikum
  
• Praktikum Online IPG
  
• Persediaan Praktikum IPG
  
• Praktikum Fasa 1: Pengalaman Saya
• Tips Praktikum
• Praktikum Fasa Kedua
  
• Pengalaman PBS di Sekolah
• Subjek PISMP Sem 6
• RPT BM & PJ 2020
• Rujukan Guru Pelatih BM
• Cara dapatkan Hak Cipta My IPO Inovasi
• Cara Menghilangkan Watermark Video
• Festival I-FEST IPG
• Keputusan Permohonan IPG: Dapat ke?
• Orientasi IPG: IPG Kampus Bahasa